مطلب زیر مصاحبه آقای مهدی فلاح اصل با نشریه دانشجویی فراسو با موضوع راهکارهای توسعه کسب و کار های طراحی محور است.
برای توسعه کسب و کار طراحی یا دیزاین در ایران، به یک اکوسیستم اثربخش برای طراحی کشور نیاز داریم که باید بصورت همه جانبه و اصطلاحا ۳۶۰ درجه و نه صرفا تک بعدی و با تمرکز صرف بر آموزش طراحی توسعه پیدا کند؛ باید دقت کرد که طراحی در ایران محدود به یک رشته دانشگاهی و فعالیت آکادمیک نیست و باید “حرفه” طراحی هم در ادامه آن مد نظر قرار گیرد و به عنوان یک پیوستار به آن نگریسته شود، با نگاه سیستمی، ورودی و خروجی‌های این اکوسیستم به شکل متعامل باید در ارتباط باشند و کل این سیستم بر اساس نیازهای جامعه و کشور برنامه ریزی شوند؛ اما در این حوزه‌ها با خلاهایی مواجه هستیم که باتوجه به اینکه یکی از معضلات عمده‌ای که در کشور داریم اصطلاحا “نهادینه نشدن طراحی” است، به نظرم مجموعه نظریاتی که در حوزه‌های اقتصاد، علوم اجتماعی و مدیریت از آنها با عنوان «تئوری نهادی یا نهادگرایی» یاد می شود، می‌تواند در ارائه الگویی اثربخش از اکوسیستم طراحی به ما کمک کند.
1. تئوری نهادگرایی
بر اساس تئوری نهادگرایی، برای نهادینه شدن امری، نیاز به قواعد یا مجموعه‌ای از قوانین، ساز و کارها و راهکارهایی داریم که به نوعی بستر سازی برای توسعه را شکل دهند، مشارکت جمعی ایجاد کنند و تلاش‌های جمعی را هدایت کرده و زیرساختی را ایجاد کنند؛ برای اینکه یک سری فعالیت های پراکنده، به صورت هدفمند هدایت شده و به ثمر بنشیند.
درواقع نهادها بنا به ضرورت و برای ایجاد کنش جمعی شکل می گیرند؛ از قدیم نهادها محصول اندیشه جمع‌های انسانی بودند برای اینکه تعارض‌ها را کاهش بدهند و همگرایی تلاش‌های جمعی را افزایش بدهند. در واقع وقتی ما نهادی را شکل می‌دهیم به معنای این است که یک قانون، قاعده یا رفتار پایدار را شکل داده‌ایم. بنابراین، تا زمانی که ما نهادگرایانه با مقوله «کسب و کار طراحی» برخورد نکنیم، حرکت‌های ما و تلاش های ما پایدار نخواهد بود.
بنابراین برای اینکه اثربخشی پایدار داشته باشم و فراتر از فعالیت‌های فردی به کنش های جمعی برسیم که طی بلند مدت بتواند منافع فردی و جمعی طراحان را برآورده کند، به نظر می رسد که تشکل دادن به این زیرساخت‌ها واجد اهمیتی اساسی می شود.
نگاه نهادی به کسب و کارهای طراحی نوعی نظم و هنجار ایجاد می کند، ساختار و قاعده شکل می‌دهد و در بلند مدت باعث ایجاد یک سری عرف‌ها و سنت ها در جامعه حرفه‌ای طراحي مي‌شود و به فعالیت‌های آنان مشروعیت تخصصی و حرفه‌ای می‌بخشد و الگویی برای رفتارهای منظم پایدار شکل می دهد، (از جمله در قراردادها، برخورد با کارفرماها، پیشنهاد قیمت، حل تعارضات کاری شکل گیری هویت حرفه‌ای و نظایر آنها)
2. شکل گیری سازمان ها
بر اساس تئوری نهادی، برای نهادینه شدن امور علاوه بر قوانین و دستورالعمل‌ها و قواعد و چارچوب‌ها، ما به شکل گیری سازمان‌هایی نیز نیاز داریم تا این ساز و کارها ضمانت اجرایی داشته باشند مثلا در نهاد آموزش و پژوهش، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، انجمن های علمی، پژوهشکده‌ها و مراکز و آکادمی‌های غیردولتی آموزش طراحی، به مثابه سازمان‌هایی برای توسعه آموزشی و پژوهشی طراحی عمل می‌کنند.
درکنار نهاد آموزش، نهادهای دولتی سیاست گذاری نیاز است که فعالیت آن ها به نوعی بسترسازی برای توسعه طراحی صنعتی حرفه‌ای در ایران است؛ اگر دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی هدفشان توسعه رشته طراحی صنعتی است، نهادهای دولتی که کارشان خط مشی گذاری و سیاست گذاری کلان است، در واقع بسترسازی برای توسعه تفکر طراحی در جامعه و صنعت و کسب و کار را انجام می‌دهند، مثلا در حال حاضر سازمان نظام طراحی مهندسی ایران، در حال شکل گیری است ولی اگر بخواهیم نگاه تخصص گرایانه را داشته باشیم، شاید بعد از شکل گیری نظام طراحی مهندسی ایران، در آینده «سازمان نظام طراحی صنعتی ایران» نیز باید شکل گیرد که طراحان را به لحاظ تخصصی و حرفه‌ای ارزیابی کند و به آنها رتبه و درجه اعطا کند و سطح طراحی آن ها را تایید نماید.
“موسسه ملی طراحی صنعتی ایران” ایده‌ای برای شکل گیری سازمان دیگری هست که ما در کشور خود به آن نیاز داریم؛ مثلا در کشورهایی مثل هند و ژاپن شاهد وجود چنین سازمان‌هایی هستیم و ما نیز باید الگوی بومی کشور خودمان را در این زمینه پیدا کنیم.
به نظر می رسد که ما نیاز داریم در بدنه وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) یک اداره کل یا سازمان که به شکل مستقيم بسترسازی برای توسعه طراحی صنعتی حرفه ای در کشور را انجام بدهد، شکل گیرد. مثلا در وزارت صمت می توانیم «سازمان توسعه طراحی صنعتی ایران» را داشته باشیم که سالیانه جایزه ملی طراحی صنعتی ملی ایران را اعطا کند و حتی می‌تواند متولی سازمان نظام طراحی صنعتی ایران نیز باشد و آن را توسعه دهد.
تدوین خط مشی های کلی طراحی کشور متناسب با ظرفیت‌ها و نیازهای کشور و استاندارد سازی فعالیت‌های حرفه‌ای طراحی صنعتی بیشتر توسط این سازمان باید اتفاق بیفتد. از سوی دیگر ما به توسعه نهاد های صنفی نیاز داریم که در واقع پیگیری مطالبات صنفی را در راستای تامین منافع جمعی و فردی طراحان صنعتی انجام دهند. مثلا فعال سازی انجمن صنفی طراحان صنعتی ایران یکی از این راهکارهاست.
همچنین غیر از این موارد، ما نهادهای حرفه‌ای و کاری طراحی صنعتی را در ایران نیاز داریم که در واقع واحدهای اجرایی و تخصصی طراحی صنعتی در کشور به شمار می روند، يعني مجراهای به جریان افتادن فعالیت‌های تخصصی طراحی صنعتی ایران که در قالب استارتاپ‌ها، شرکت های تخصصی طراحی یا استودیو های شخصی طراحی یا گالری‌های تخصصی طراحی به فعالیت می پردازند.
3. توسعه نهادهای مرتبط با حمایت از حقوق مالکیت مادی و معنوی
پیشنهاد بعدی توسعه نهادهای مرتبط با حمایت از حقوق مالکیت مادی و معنوی است؛ اساسا طراحی صنعتی جزو «صنایع خلاق» طبقه بندی می شود، صنایع خلاق به صنایعی گفته می شود که در آنها ارزش آفرینی از طریق یک ایده، مهارت یا تجربه فرد در یکی از گرایش‌های این صنایع و ثروت آفرینی از طریق آن اتفاق می افتد؛ بنابراین در صنایع خلاق، کل فرایند ارزش آفرینی مدیون آن ایده و خلاقیت و توانایی فکری یا مهارتی هست که فرد دارد. بنابراین اگر مالکیت روی این ایده و منافع مادی حاصل از آن وجود نداشته باشد، اساسا توسعه کسب و کار طراحی که مبتنی بر خلاقیت و نوآوری است، بي معنی خواهد بود.
اگر ایده‌های طراحان با تمهیداتی محافظت نشود و هرکس بتواند آن را تکرار و کپی کند و منافع مادی و معنوی برای صاحب ایده به رسمیت شناخته نشود، اساساً توسعه کسب و کار در حوزه صنایع خلاق که طراحی هم یکی از آنهاست، معنا پیدا نمی کند. برای مثال صنعت تبلیغات، صنایع دستی و عکاسی، تئاتر، سینما، صنعت نشر، فستیوال‌ها و غیره. خوشبختانه چند سال است که اداره ثبت طرح‌های صنعتی، به ثبت ایده و طرح‌های طراحان می‌پردازد ولی در زمینه ضمانت اجرایی این فرایند ثبت هم فعالیت‌های جدی باید انجام شود.
4. تشکیل نهادهای ترویجی
برای شکل گیری اکوسیستم طراحی در کشور، علاوه بر مواردی که به آنها اشاره شد، به نهادهای ترویجی نیز احتیاج داریم. نهادهای ترویج فرهنگ سازی عمومی در زمینه طراحی را انجام می دهند. طراحی بخشی از فرهنگ جامعه است، از سوی دیگر، خود شکل دهنده فرهنگ است و همچنین نیاز به فرهنگ سازی نیز دارد.
برای اینکه یک مقوله‌ای توسعه پیدا کند، نیاز داریم که بر روی آن فرهنگ سازی نیز انجام شود که شامل توسعه رسانه‌های طراحی، موزه ملی طراحی ایران، دوسالانه طراحی ایران، مسابقات طراحی و کتاب سال طراحی صنعتی ایران و ایده‌هایی نظیر آن می‌باشد. این ها نهادهای ترویجی هستند که ممکن است در قالب سازمان های دولتی یا خصوصی فعالیت کنند.
مثلا اگر ما بخواهیم روزی درباره مقوله «طراحی ایرانی» در سطح دنیا صحبت کنیم، سازمان هایی را نیاز داریم که متمرکز روی این مقوله شوند و موزه ملی طراحی ایران با موزه ملی طراحی صنعتی ایران به نظر مي تواند سازمان مناسبی باشد که این گفتمان را ایجاد کند که ضرورت آن بسیار احساس می شود.
حتی راه اندازی کرسی طراحی در فرهنگستان هنر، می تواند راهکار دیگری در زمینه اجرا سازی این ایده‌ها و توسعه فرهنگ طراحی در جامعه باشد. یکی از تاثیرات مهم فرایند «فرهنگ سازی برای طراحی» در جامعه، شکل دادن و صعودی کردن نرخ تقاضا برای خدمات طراحی در کشور خواهد بود که منجر به رونق چرخه اقتصاد طراحی» خواهد شد.
در این بحث بیشتر روی بسترسازی برای حرکت‌ها و تلاش‌های جمعی متمرکز شدیم در حالی‌که نباید سطح فردی و نقش توسعه شخصی هریک از طراحان را هم در این فرایند نادیده گرفت؛ در واقع مهم‌ترین پروژه طراحی زندگی هر طراح، طراحی زندگی خودش است؛ بنابراین توصیه‌ای که به دانشجویان عزیز دارم این هست که بروند جلوی آینه بایستند، آنچه که درون آینه می‌بینند، در واقع اصلی ترین پاسخ تمام سوالات آن هاست؛ به قول مولانا:
برون ز تو نیست آنچه در عالم هست در خود بطلب هر آنچه خواهی که تویي
یعنی ما به عنوان طراح مهم‌ترین چیزی که باید طراحی کنیم، شخصیت و زندگی خودمان هست. اگر خودمان را به عنوان یک شخصیت هدفمند، مثبت، پرتلاش، کیفیت مدار، ثابت قدم و یادگیرنده دائمی توسعه دهیم، قطعا در حوزه‌های مرتبط با کسب و کار نیز موفق عمل خواهیم کرد. بنابراین قبل از تفکر به توسعه کسب و کار طراحی و طراحی محصول، خدمات و نظایر آنها، باید خودمان را طراحی کنیم و بزرگترین کسب و کار، سرمایه گذاری روی خودمان هست.
مرکز طراحی ایران
ما ر ا در اینستاگرام دنبال کنید
