جشنواره آیدیران یکی از مسابقات طراحی صنعتی در ایران است که از سال 94 آغاز به کار کرده است. امسال پنجمین دوره این مسابقه، تا تاریخ 15 تیرماه 1401 به دریافت آثار می پردازد و اختتامیه آن هفته اول آبان ماه خواهد بود. همزمان با آغاز برگزاری این رویداد مرکز طراحی ایران با دبیر جشنواره جناب دکتر عابدینی و یکی از داوران این دوره، آقای مهندس منصوری به گفتگو نشسته است که در ادامه متن آن را مطالعه خواهید کرد.
آقای دکتر لطفا خود را معرفی بفرمایید؟
دکتر عابدینی: احمد عابدینی هستم. سال ۷۲ در رشته کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت قبول شدم و سال ۷۵ به طراحی صنعتی تغییر رشته دادم. مقطع ارشد را در دانشگاه آزاد تهران مرکز گذراندم و دوره دکتری طراحی صنعتی را در دانشگاه UPM مالزی به اتمام رساندم. در حال حاضر هم به عنوان استادیار دانشگاه الزهرا مشغول به فعالیت هستم.
مسابقه آیدیران چیست؟
دکتر عابدینی: جشنواره آیدیران با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و مرکز همکاری های تحول و پیشرفت در سال ۹۴ آغاز به کرد. اولین هدف ما از راه اندازی این جشنواره ترویج و معرفی طراحی صنعتی در میان قشر تولیدکنندگان و نهادهای دولتی و حاکمیتی بود، چرا که طراحی صنعتی با تمام اهمیتی که دارد رشته ای گمنام است. بنده رشته ای را با این اهمیت و به این گمنامی نمی شناسم. البته که منظور این نیست که طراحی صنعتی مهم ترین دانشگاهی است بلکه بسیاری از حوزه ها مانند بیوتکنولوژی، فناوری نانو و فیزیک هسته ای هستند که مردم با اسم و اهمیت آن ها آشنا هستند و معمولا هم نهادی در دولت برای آن ها کاری انجام می دهد. اما متاسفانه کمتر، نامی از رشته طراحی صنعتی برده می شود و شناخت بسیار کمی از اهمیت و ظرفیت های این رشته در جامعه وجود دارد.
من همیشه از اهمیت طراحی صنعتی این مثال را می زنم. شما فرض کنید وزارت خانه ای مانند راه و شهرسازی نداند معماری یعنی چه و وقتی از وزیر می پرسید معماری چیست بگوید نمی دانم. این داستان طراحی صنعتی در وزارت صمت است. نمی‌خواهم بگویم وزیر نمی داند طراحی صنعتی چیست ولی چه فرقی می کند وقتی در وزارت خانه خبری از آن نیست؟ شما فرض بفرمایید اگر به معماری در وزارت شهرسازی بها داده نشود چه فاجعه ای رخ می دهد همان فاجعه بلکه بدتر در صنایع و محصولات در حال رخ دادن است و ما غافل از آنیم.
تحقق هیچ کدام از مفاهیم تولید ملی و کالای ایرانی بدون طراحی صنعتی ممکن نیست. اگر بخواهیم به محصولی برچسب ایرانی بودن بزنیم ولی ندانیم طراحی چیست، مانند آن است که محصول را به خاطر پرس و قالب و کارخانه ایرانی بدانیم. در این صورت آیفون هم باید چینی باشد چرا که تمامی فرآیند ساخت آن در این کشور طی می شود. ولی هیچ کس آیفون را چینی نمی داند. پشت محصولات آن هم نوشته شده manufactured in China و designed in California. طراحی است که اصالت آن را تعیین می کند. این مسئله ای است که متاسفانه مغفول مانده و ما در آیدیران تصمیم گرفتیم آن را معرفی و ترویج کنیم. خدا را شکر از سال ۹۴ که کار را آغاز کردیم، توانستیم تغییرات خوبی را رقم بزنیم. هم در معاونت علمی و هم در دیگر نهادها این رشته را شناختند و این دستاورد خوبی بود. از ابتدای کار تعدادی به ما می گفتند که آیدیران ظرفیت فعالیت های اقتصادی نظیر شتابدهی را دارد اما بنده خودم از این جریان پرهیز داشتم و بیشتر سعی کردم هم و غمم را بر روی ترویج طراحی صنعتی بگذارم.
مهندس منصوری: آیدیران جا افتاده‌ترین مسابقه طراحی با رویکرد ملی است و به نظر بنده آقای دکتر عابدینی یکی از کسانی هستند که باکیفیت ترین نوع مسابقات را برگزار کردند. ایشان حد استاندارد IF را رعایت کردند و از ویژگی خوبی که دارند این است که جامع نگاه می کنند و سعی می کنند حداکثر نظرات را دریافت کنند. کار ارزشمندی دیگری که ایشان انجام دادند پایه گذاری مجموعه ایده بان است که هدف اصلی آن اتصال طراحان به صنعت است.
مخاطبان آیدیران چه کسانی هستند؟
دکتر عابدینی: دو مسابقه در جشنواره برگزار می شود؛ مسابقه ایده های نو و مسابقه محصول. مسابقه ایده های نو برای ایده هایی است که تا به حال تولید نشده اند و مسابقه محصول برای محصولاتی است که در بازار موجود است به همین علت با دو گروه مخاطب، طراحان و شرکت های تولیدی مواجه هستم. در بخش ایده های نو از طراحان و در بخش محصول از طراحان و تولید کنندگان تقدیر می شود.
آیدیران چطور پا گرفت؟
دکتر عابدینی: مسابقات بین المللی دیزاین بعد از جنگ جهانی دوم راه اندازی شدند و مدت طولانی نزدیک به ۷۰ سال است که این مسابقات در سراسر دنیا برگزار می شوند. کشورهای مختلفی نظیر آلمان، ژاپن، ایتالیا و کره و… هم مسابقات بین المللی خود را پایه گذاری کرده اند که این مسابقات قدرتی را برای آن ها به همراه داشته است؛ نه اینکه این قدرت تنها ناشی از این مسابقات باشد بلکه این مسابقات تکه ای از پازل بزرگتری هستند که آن را زیست بوم طراحی می نامیم و در کشورهای صنعتی شکل گرفته است. ما برای اینکه گام اول در شکل گیری این اکوسیستم را برداریم از جشنواره آن شروع کردیم که به زعم بنده مهم ترین قسمت آن است. بعضی به من خرده می گیرند که چرا انجمن صنفی یا دیگر بخش ها را شکل ندادید؟ بنده قدرت انجام آن موارد را نداشتم و ندارم در حالی که می توانستیم این جشنواره را راه اندازی کنیم که کردیم.
اینکه این جشنواره پا گرفت لطف خدا و خلائی بود که در کشور وجود داشت. خلاء حوزه طراحی محصول و طراحی صنعتی می طلبد که به آن توجه شود و سال هاست درباره آن صحبت می شود اما هیچ کس پای کار آن نیامده است. شما هیچ نهاد دولتی را نمی توانید پیدا کنید که خود را متولی این امر در کشور بداند. دانشگاه ها این رشته را ارائه می‌دهند اما کافیست یک قدم پایتان را آن ورتر بگذارید دیگر هیچ چیزی نیست! البته صنف و انجمن و گروه های مردم نهاد هست اما فرضا هیچ قانونی در نهادهای قانون گذار پیرامون این موضوع وجود ندارد و این یک ضعف است.
بنده به شخصه برای غنی بودن این رویداد پیش از آغاز به کار آن سه مسابقه بین المللی A’Design’ Red dot و iF را بررسی کردم و سعی کردم مزیت های آن ها در جشنواره آیدیران تجمیع کنم. یک مورد کوچک این است که در آن زمان شما تنها یک بار فرصت ارسال مستندات را به مسابقات if و Red dot داشتید و اصلاح و تغییر اطلاعات ممکن نبود در حالی که در مسابقه A design اینچنین نیست. سعی کردیم این ریزه کاری ها را نیز لحاظ کنیم.
جشنواره در چه بخش هایی برگزار می شود؟
دکتر عابدینی: سال اول، مسابقه در ۱۲ دسته برگزار شد و در سال های بعد به ۱۰ دسته کاهش یافت. علت آن هم علت استقبال پایین از برخی از دسته ها به علت کمتر پرداخته شدن به آن ها بود. البته در برخی از دسته ها هم متولیانی وجود داشتند و دارند که به صورت تخصصی بر آن زمینه ها متمرکز هستند و کار می کنند که از آن ها هم چشم پوشیدیم. البته جا دارد که حوزه های جشنواره بیشتر شود و گسترش یابد چرا که بسیاری را تجمیع کردیم. مثلا آیدیران دسته ای دارد به نام ورزش، آموزش و سرگرمی. هر کدام از این موارد برای خود سرفصلی هستند اما به علت محدودیت منابع و جایزه و تبلیغ و دریافت آثار، آن ها را یک گروه قرار دادیم. اگر روزی برسد که شاهد استقبال بیشتری باشیم شاید بتوانیم مسابقه آیدیران را به صورت گسترده تر مثلا در ۲۰ الی ۲۵ رشته و به صورت منطقه ای و یا بین المللی برگزار کنیم.
استقبال شرکت کنندگان از جشنواره به چه شکل بوده است؟
دکتر عابدینی: استقبال شرکت کنندگان خوب بوده است و بنده سال اول توقع نداشتم این تعداد اثر به جشنواره برسد. در بخش ایده های نو تعداد آثار روال ثابتی را طی می کند اما در بخش محصول، رشد دریافت آثار بیشتر بوده است. در سال اول ۱۰ محصول داشتیم که ۴ مورد از آن ها برگزیده شد در حالی که در سال آخر نزدیک ۵۰ اثر دریافت شد که حدود ۴۲ اثر برگزیده شد. این امر نشان دهنده رشد میزان اهمیت دادن صنعت به طراحی صنعتی و این جشنواره است.
طرح ها بر چه اساسی داوری می شوند؟
دکتر عابدینی: ما جدولی برای ارزیابی آثار در نظر گرفته ایم که در طی سال های مختلف چندین بار در جلسات داوری به روز شده است. معیار ها هم متفاوت است به عنوان مثال میزان خلاقیت و نوآوری، قابلیت تولید داشتن، معیارهای زیبایی شناسی، مسائل فرهنگی، مسائل مربوط به محیط زیست و حتی نحوه ارائه مورد توجه است. این پارامتر ها از مطالعه مسابقات بین المللی استخراج شده است و برخی نیز مانند جنبه فرهنگی طراحی از پارامترهای بومی ماست. مسلما برای جامعه ما حفظ ارزش های ایرانی و اسلامی پارامتر مهمی است؛ محصولات ما باید بتواند سنت ها و فرهنگ ما را حفظ کند.
داوران آیدیران چه کسانی هستند؟
دکتر عابدینی: داوران از دانشگاه و صنعت انتخاب می شوند. ما نیاز داشتیم پشتوانه علمی طراحی صنعتی و دانش صنعتگران مرتبط با دسته های مسابقه، توامان در داوری حضور داشته باشند. ارتباط صنعت و دانشگاه در این جشنواره یکی از خیراتی است که وجود دارد و می تواند ان شالله ادامه داشته باشد. از اولین سال برگزاری تا جشنواره قبل ۱۲ داور حضور داشته اند که امسال تعداد آن ها به ۱۳ نفر رسیده است. امیدوار هستیم با افزایش تعداد دسته ها تعداد داوران نیز افزایش یابد.
آیا شرکت در جشنواره هزینه دارد؟
دکتر عابدینی: شرکت در بخش ایده های نو جشنواره هزینه کمی برای شرکت کنندگان دارد و برای دانشجویان تخفیف ۵۰٪ در نظر گرفته شده است. دیگر افراد هم با انجام برخی از موارد نظیر تبلیغ رویداد در صفحات مجازی خود می توانند از تخفیف ۱۰۰٪ برای ثبت نام بهره مند شوند. ثبت نام در بخش محصول هم هزینه متعارفی دارد. یکی از دلایل دریافت این هزینه ها آن است که به عنوان منبعی هرچند اندک صرف برگزاری رویداد می شوند (چرا که به واقع این مبالغ درصد بسیار کمی از هزینه های جشنواره را پوشش می دهد) دلیل دیگر هم آن است که متاسفانه فرهنگی در میان مردم ما جا افتاده است که اگر فعالیتی رایگان باشد بی ارزش است (البته طرز تفکر این است که لزوما فعالیت هزینه بر ارزشمند نیست اما قطعا فعالیت رایگان بی ارزش است) به همین علت با مشورت دیگر متخصصان تصمیم بر این شد که هزینه دریافت شود.
شرکت در آیدیران چه مزایایی برای برگزیدگان دارد؟
دکتر عابدینی: در بخش ایده های نو جایزه نقدی وجود دارد که مبلغ آن چشمگیر نیست و هدف ما هم جایزه نقدی نیست. شاید به توان گفت بیشتر کسانی که در این جشنواره شرکت می کنند هم به دنبال جایزه نقدی آن نیستند و ارزش آفرینی آیدیران ملاک است. اینکه بتوان عنوان کرد که جایزه ای در حوزه طراحی در سطح ملی دریافت شده ارزشمند است. شما فرض بفرمایید در حوزه سینما جشنواره فیلم فجر را نداشتیم و تنها جشنواره کن و اسکار برای ارزش گذاری فیلم های ما وجود داشت، چه فاجعه ای رخ می داد! الان خدا را شکر این مسئله حل شده و افرادی که در سال های گذشته در آیدیران برگزیده شدند آن را رزومه خود می دانند و بعضا با همین نکته می توانند موقعیت های بهتری را در دانشگاه ها و صنایع خارج از کشور به دست بیاورند.
در بخش محصول این ارزش گذاری اهمیت بیشتری پیدا می کند. صنعت باید بتواند وجه تمایز محصول خود را به مشتری بنمایاند، در غیر این صورت کالایی برنده است که تبلیغ بیشتری کرده است و یا در طی سالیان متمادی کارایی آن ثابت شده است. در حال حاضر در کشور ما این اتفاق در حال رخ دادن است و تبلیغات ملاک اصلی است چرا که نهادی برای ارزش گذاری کیفیت محصول وجود ندارد. استاندارد تنها حداقل پارامترها را در نظر می‌گیرد در حالی که وظیفه طراحی معرفی بهترین هاست. اینکه شما می بینید کشور های پیشرفته در کیفیت محصولات خود به این حد موفق هستند این راه را طی کرده اند. یعنی نهادی وجود دارد که ارزش محصولات را مشخص می کند و محصولات بی کیفیت به علت عدم استقبال جامعه یا طرد می شوند و یا سعی می کنند کیفیت خود را بهبود ببخشند، با تبلیغ نمی توانند سر مردم را شیره بمالند.
جشنواره طراحی برای کودک را معرفی بفرمایید؟
مهندس منصوری: جشنواره طراحی برای کودک از بحث فرزندآوری و ترویج اصولی آن آغاز شد و هدف اصلی آن حل مشکلات فضاهای مسکونی و شهری و سیستم های شخصی و عمومی برای استفاده خانواده ها با فرزندان بیشتر به کمک طراحی است. با این ایده مشارکتی با بنیاد ۱۵ خرداد که متولی این موضوع از طرف ستاد اجرایی فرمان امام است اتفاق افتاد و جشنواره طراحی برای کودک ان شالله امسال برای اولین بار برگزار خواهد شد. حوزه های برگزاری جشنواره متفاوت است. از طراحی اسباب بازی گرفته تا طراحی حمل و نقل. اینکه بتوان اسباب بازی طراحی کرد که قابلیت انتقال از فرزند بزرگتر به کوچک تر را داشته باشد یا مبلمان و فضاهای شهری و سیستم های شخصی که به طور روزمره استفاده می شود مناسب خانواده های پرجمعیت باشد از حوزه های برگزاری این رویداد است. این توان بخش طراحی برای کمک به مسئله فرزندآوری است که به کار گرفته شده و البته در حوزه های دیگر نیازمند توجه دیگر متخصصین است. نکته مهم این جشنواره حمایت بنیاد از تجاری سازی ایده های برتر و توجه به مشتری محور بودن طراحی است.
دکتر عابدینی: در ارتباط با همین مسئله یکی از وظایف طراحی حل مشکلات است. طراحی به معنای نقاشی نیست بلکه به معنای حل مسئله است. مسئله ای مانند جمعیت و فرزندآوری مسئله ای نیست که بتوان با تبلیغ آن را پیش برد بلکه باید مشکلات آن را حل کرد. یکی از مسائل این حوزه این است که خانواده ها می‌خواهند کودکان خود را راحت تر بزرگ کنند. ما از طراحان و ایده پردازان دعوت کردیم که در این خصوص به ما کمک کنند.
چالش ها و مشکلات برگزاری این رویداد چه بوده است؟
دکتر عابدینی: یکی از مشکلات اصلی ما در برگزاری رویداد، گمنام بودن طراحی صنعتی و عدم ارتباط ما با نهادهای متولی بود. به طور مثال اگر وزارت صمت به این جشنواره متصل می شد می توانست بسیار کمک کننده باشد اما به هر دلیلی این اتفاق رخ نداد. یکی از دلایل آن این است که به طور کلی طراحی صنعتی در این وزارت خانه جایی ندارد چه برسد به جشنواره آن!
در این سال ها که رهبری تاکید بر تولید ملی و افزایش کیفیت محصولات داخلی دارند چه کسانی متولی اجرای این امر هستند؟ به نظر بنده اگر از وزارت صمت (چه وزیر فعلی و چه وزیر قبلی) پرسیده شود که تا کنون چه اقدامی در راستای بهبود کیفیت کالای تولیدی انجام شده است پاسخی نخواهیم شنید. اگر قرار بود راه اندازی کارخانه ها و امضاهای متداول راه به جایی ببرد در این ۴۰ سال و نه ۷۰ سال که صنعت وارد این کشور شده است جواب می‌گرفتیم. باید دانست که مسیر تنها این نیست. در ارتباط با این جشنواره من به هرجایی که شما فکر کنید سر زده ام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاونت علمی و…، تا اهمیت این موضوع را گوشزد کنم اما متاسفانه نتیجه ای حاصل نشده. بدبختی ما اینجاست که نمی دانیم این مسئله مهم است و محصول بدون طراحی صنعتی نمی تواند ویژه شود. ما طراحی محصول خارجی را کپی می کنیم و توقع داریم بتوانیم در خارج از کشور به فروش برسانیم این نشدنی است!
بدون طراحی نه تنها نمی توان صادرات داشت بلکه در داخل کشور هم نمی توان با محصولات خارجی رقابت کرد. ما وقتی می توانیم ارزش افزوده های خود را داشته باشیم که تولیدکننده خارجی آن را ندارد چرا از آن استفاده نکنیم؟ طراح ایرانی نیازها و فرهنگ کشور خود را می شناسد و می تواند برای این صنعت طراحی کند اما به علت عدم شناخت تولیدکننده ها و علت مهم تر، عدم وجود نهاد بالادستی همچنان گرفتار هستیم.
مهندس منصوری: همانطور که گفته شد ارتباط با نهاد های بالا دستی مهم ترین چالش امروز طراحی صنعتی است. زمانی که اعلام می شود چه کسی متولی این امر است همه اعلام متولیگری می کنند حتی شاکی می شوند که چرا نهاد دیگری وارد حوزه کاری آن ها شده اما هنگامی که صحبت از حمایت به میان می آید می گویند حالا برویم ببینم به کجا می رسد! مورد دیگر فعالیت انجمن صنفی است که ان شالله باید وظایف خود را انجام دهد. و بحث آخر مربوط به تولیدکنندگان است که باید با این رشته آشنا شوند. بررسی شده تا پایان سال ۲۰۱۷ تنها ۸٪ صنعت ما از چیزی به نام طراحی استفاده می کند (دقت بفرمایید طراحی واقعی نه. چیزی شبیه طراحی! چون واقعا مراحل و جزئیات طراحی در آن رعایت نمی شود و اغلب کپی کاری است) لازم است تولیدکنندگان آگاه شوند که خدمات با کیفیت طراحی در رشد و پیشرفت مالی آن ها موثر است.
یک خاطره شیرین از آیدیران؟
دکتر عابدینی: یکی از بهترین خاطره های من مربوط به تبلیغ جشنواره در اولین سال برگزاری در تلویزیون است. بنده و تعدادی از دوستان به دفتر معاون صدا و سیما مراجعه کردیم و طرح را توضیح دادیم و درخواست کردیم که تیزر جشنواره به طور رایگان در تلویزیون پخش شود. تصور می کنم معاون با خود گفتند این افراد از کجا آمده اند که نمی دانند شرکت های مهم چندین میلیارد تومان بابت تبلیغ در تلویزیون خرج می کنند و چنین درخواستی دارند! ایشان به ما گفتند بنده بر چه اساس باید این کار را انجام دهم؟ و از مشکلات و مسائل گفتند. نهایتا با توضیحات ما پذیرفتند که در صورتی که نامه ای از نهاد معتبری داشته باشیم کار تبلیغ را انجام می‌دهند. ما حدود ۵ الی ۶ ماه بود که در معاونت علمی به دنبال ارتباط با مسئولی بودیم که اصلا به کار توجهی نداشتند و حتی ما را به حضور نمی پذیرفتند. با اختلاف کمی از این اتفاق به تازگی این مسئول رفته بودند و فرد دیگری جایگزین شده بودند. به لطف خدا به طور عجیبی نامه ما از معاونت علمی فراهم شد و تبلیغات در تلویزیون به نمایش درآمد. اینکه این اتفاق مهم در ابتدای راه برای ما به این شکل، آسان رقم خورد جای بسی خوشحالی بود.
دستاوردهای آیدیران را چه می دانید؟
دکتر عابدینی: مهم ترین آن شناساندن طراحی صنعتی به عنوان رشته ای تاثیر گذار بوده است که البته تا تحقق کامل این موضوع فاصله بسیار است. دومین اثر هم امیدبخشی به طراحان است.
بازخوردها را چطور ارزیابی می کنید؟
دکتر عابدینی: بیشتر بازخورد ها مثبت بوده است و به خاطر ندارم کسی با اصل برگزاری جشنواره مخالف بوده باشد اگر هم نکته ای بوده در کیفیت برگزاری آن بوده است. البته بودند افرادی که می گفتند چرا شما این رویداد را برگزار می کنید؟ بنده می گفتم مشکلی نیست شما بفرمایید برگزار کنید. می گفتند خیر در توان ما نیست ولی شما هم برگزار نکنید. از این دست آدم ها که تنها به دنبال متوقف کردن تلاش دیگران هستند وجود دارند ولی خب جدای از این موارد الحمدلله بازخوردها مثبت بوده است. مثلا از صنعت با بنده تماس گرفته اند که فرد برگزیده رویداد را برای کار به آن ها معرفی کنیم و این دستاورد مهمی است چرا که ارتباط میان صنعت و طراح حلقه مفقوده طراحی صنعتی است.
مرکز طراحی ایران
اینستاگرام ما را دنبال کنید
