بررسی وضعیت صادرات محصولات های تک High Tech در ایران. در بستر جهانی‌سازی اقتصاد، تکنولوژی در بهبود و توسعه‌ی رقابت‌پذیری و رشد اقتصادی نقشی کلیدی ایفا می‌کند.
صنعت های تک High Tech با رشد بسیار قدرتمندی که در تجارت بین‌الملل دارد و همچنین با برخورداری از پویایی بسیار بالا، در بهبود عملکرد بخش‌های دیگر اقتصاد نیز مؤثر است.
در این میان کشورها، سازمان‌ها و بنگاه‌ها برای کاهش زیان‌های ناشی از تحولات جهانی و ادامه‌ی بقای خود ناگزیر به پذیرش شرایط جدید و محیط رقابتی با بهره‌گیری از ابزارها و ساز و کارهای مختلف هستند. بدیهی است کشورها تنها با اتکا به ابزارهای سنتی و بدون بهره‌گیری از فناوری‌های جدید و رقابتی نمی‌توانند در صحنه‌ی رقابت توفیق لازم را به دست آورند.
از این رو است که امروزه به کارگیری فناوری در تولید کالاها و خدمات به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های اعلام شده، صادرات کالاهای ابتدایی از کمترین میزان رشد نسبت به صادرات محصولات High Tech در جهان برخوردار است، به طوری که صادرات کالاهای ابتدایی در سال ۲۰۱۰ نسبت به ۱۹۹۰ تنها ۳/۵۱ برابر شده است.
همچنین بیشترین رشد صادرات مربوط به صادرات محصولات های تک ایران High Tech است. نسبت صادرات کالاهای مبتنی بر فناوری پایین، متوسط و بالا در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ به ترتیب ۳/۶۵ ، ۳/۸۱ و ۵/۴۸ برابر بوده است. مقایسه‌ی این اطلاعات با رشد صادرات جهانی طی دوره‌ی یاد شده که حاکی از ۴/۴ برابر شدن است نشان می‌دهد که سهم صادرات کالاهای با فناوری بالا در جهان زیاد است.
همچنین سهم صادرات کالاها از کل صادرات جهان نشان می‌دهد که به رغم رشد صادراتی تمام گروه‌های کالایی، سهم گروه‌های محصولات ابتدایی، مبتنی بر منابع و فناوری پائین با کاهش مواجه بوده و در مقابل سهم گروه کالاهای High Tech در دوره‌ی یاد شده روند صعودی را پشت سر گذاشته است. در این میان سهم صادرات کالاهای مبتنی بر فناوری متوسط طی دوره‌ی ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ تقریباً بدون تغییر بوده و در دهه‌ی اول قرن 21 با کاهش مواجه شده است[1، 2، 3].
بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورها از صادرات محصولات ابتدایی به سمت صادرات محصولات کارخانه‌ای در حال حرکت هستند. این امر بیانگر محدود شدن صادرات کالاهای ابتدایی (با رشد کمتر نسبت به بقیه گروه‌های کالایی) و گرایش صادرات جهانی به سمت کالاهای High Tech می‌باشد.
در کشورهای در حال توسعه از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ رشد صادرات کالاهای ابتدایی و مبتنی بر فناوری پائین از سایر گروه‌های کالایی کمتر بوده، به طوری که در این دوره صادرات محصولات ابتدایی ۵ برابر و مبتنی بر فناوری پایین ۵/۹ برابر شده؛ در مقابل گروه کالایی مبتنی بر فناوری متوسط و بالا با بیشترین رشد (به ترتیب ۹/۵۵ و ۱۷/۴۱ برابر) مواجه شده‌اند.
بررسی رشد صادراتی محصولات در سطح متوسط جهانی و کشورهای در حال توسعه حاکی از پیشتازی کشورهای در حال توسعه به ویژه در صادرات محصولات با فناوری بالا و متوسط است.
رشد صادرات محصولات با فناوری متوسط در کشورهای در حال توسعه در سال‌های یاد شده ۹/۵۵ برابر شده که بسیار فراتر از متوسط جهانی (۳/۸۱) است. همچنین صادرات محصولات High Tech توسط کشورهای در حال توسعه در سال‌های مورد بررسی ۱۷/۴۱ برابر شده که نزدیک به سه برابر متوسط جهانی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این جهش صادراتی در محصولات High Tech توسط کشورهای در حال توسعه در صنایع الکترونیکی و الکتریکی اتفاق افتاده است.
بر اساس گزارش‌های اعلام شده، ساختار صادراتی کشورهای در حال توسعه در سال ۱۹۹۰ گرایش به صادرات کالاهای ابتدایی، منابع‌بر و فناوری پائین (۴/۴۷ درصد) بوده و سهم صادرات کالاهای با فناوری متوسط و بالا تنها ۸/۲۹ درصد را شامل می‌شد اما این ساختار صادراتی در سال ۲۰۱۰ به نفع کالاهای با فناوری متوسط و بالا تغییر کرد به طوری که سهم صادرات کالاهای هایتک در میان سایر گروه‌ها از افزایش بیشتری برخوردار بوده به طوری که صادرات این گروه از ۸/۹ درصد کل صادرات کشورهای در حال توسعه در سال ۱۹۹۰ به ۳/۲۰ درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافت.
سهم کالاهای صادراتی با فناوری متوسط نیز (از ۲۰ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۸/۲۲ درصد در سال ۲۰۱۰) افزایش یافت. همچنین سهم صادرات کالاهای با فناوری پائین از ۳/۲۱ درصد در ســـــال ۱۹۹۰ به ۱/۱۵ درصد رسید. در مقابل سهم صادرات کالاهای متکی بر منابع از کل صادرات گروه از ۳/۱۳ درصد به ۱/۱۱ درصد کاهش یافت.
بنابراین از مقایسه سهم و رشد صادراتی چهار گروه یاد شده در کشورهای در حال توسعه و متوسط جهانی می‌توان دریافت که صادرات محصولات کارخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه افزایش یافته است[2، 4، 5، 6].
اگرچه روند تجارت در جهان به سمت تجارت فرامرزی و صادرات تغییر روند داده است اما بر اساس آمار ارائه شده توسط بانک جهانی و رتبه‌بندی کشورها ایران در شاخص تجارت فرامرزی بین 10 شاخص مورد محاسبه‌ی بانک جهانی بدترین عملکرد را داشته است.
این عملکرد ضعیف در حوزه‌ی تجارت فرامرزی در حیطه‌ی صادرات محصولات مبتنی بر فناوری نیز مشاهده می‌شود به طوری که سهم صادرات محصولات صنعتی High Tech از کل صادرات صنعتی کشور در سال‌های اخیر بسیار اندک و در برخی از سال‌ها، کمتر از یک درصد و روند این سهم نیز از سال ۱۳۸۴ تا سال 1393 کاملاً نزولی بوده به گونه‌ای که از حدود 5/1 درصد به حدود 73/0 واحد درصد در سال ۱۳۹۲ و به حدود 56/0 واحد درصد در هفت ماهه اول سال ۱۳۹۳ کاهش پیدا کرده است.
ارزش صادرات صنایع High Tech در سال ۱۳۹۰ به بالاترین مقدار خود با ارزشی بالغ بر 4/217 میلیون دلار رسید و در سال های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ به ترتیب به رقم ۱۷۷ و 7/184 میلیون دلار کاهش پیدا کرد[2، 5، 6].
اگرچه تا این‌جا به ارائه‌ی روند صادرات محصولات مبتنی بر فناوری پرداخته شد، اما سؤال مطرح شده این است که این محصولات شامل چه اقلامی می‌شوند.
بر اساس تعاريف سازمان توسعه‌ی همكاری‌های اقتصادی و برخی ديگر از سازمان‌های بين‌المللی، پنج گروه از صنايع و زير مجموعه‌های آن‌ها كاملاً دارای فناوری پيشرفته محسوب شده و كليه‌ی محصولاتی كه در اين گروه‌ها توليد می‌شوند، دارای فناوری پيشرفته هستند. اين پنج گروه عبارتند از[4، 5، 6]:
- مكاترونيك و روباتيک
- فناوري اطلاعات و ارتباطات
- نانو تكنولوژی
- هوافضا
- فناوری زيستی
- برخی صنایع و تولیدات که با معیارهای صنایع و محصولات دانش‌بنیان تطابق دارند
اگرچه صادرات و تجارت فرامرزی به طور کلی و در حوزه‌ی محصولات High Tech مسیر مناسبی را نداشته اما در این بین نمونه‌های موفق و تلاش‌گری وجود داشته که علی‌رغم تمام محدودیت‌ها توانسته‌اند مسیر رو به رشدی را طی کنند. از این جمله این نمونه‌ها می‌توان از پارک‌های علم و فناوری نام برد.
به عنوان مثال پارک علم و فناوری پردیس با تخصصی‌سازی و بهره‌گیری از توان تخصصی شرکت مدیریت صادرات توانسته 33 عنوان محصول را از 15 شرکت به 37 مقصد صادراتی در دنیا صادر کند.
نکته قابل توجه در این بین، مقاصد صادراتی بوده که 17 مقصد آن یعنی در حدود 47 درصد (بیشترین میزان) مربوط به مقاصد اروپایی بوده که نشان‌دهنده‌ی توان بالای دانشی و فنی در کشور می‌باشد. از طرف دیگر پارک علم و فناوری پردیس توانسته با رسمی 8/9 میلیون دلار، میزان درآمد اعضای مستقر در پارک را 5/5 درصد افزایش دهد[5، 7].
باید به این مهم توجه کرد که صادرات محصولات های تک ایران High Tech یک گزینه و راهکار نبوده بلکه یک نیاز و الزام می‌باشد و با توجه به عملیاتی کردن برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه در این راستا با اقداماتی کوچک اما مؤثر می‌توان در جهت گسترش و بهبود آن عمل کرد[1، 3، 8]:
- تدوين و اجرای بسته‌های حمايتی صادرات فناوری با همكاری سازمان‌های ذی‌ربط
- حمايت از حضور شركت‌های دانش‌بنیان و دارای محصولات High Tech در نمايشگاه‌های خارجی
- برگزاری تور‌های فناوری با حمايت‌های مورد نیاز
- ايجاد و راهبری تعامل بین تولید‌کنندگان و شرکت‌های مدیریت صادرات
- ارائه‌ی تسهيلات با سود كم براي طرح‌های صادراتی شركت‌ها
مرکز طراحی ایران
اینستاگرام ما را دنبال کنید
منابع:
- http://ec.europa.eu
- worldbank.org
- http://www.daneshbonyan24.ir
- http://techpark.ir
- http://www.isna.ir
- http://www.tpo.ir
- http://www.yjc.ir
- رنجبر، ع.، باسیر، ا.، موسوی‌نژاد، ا.، (1394)، “تاثیر سیاست‌های آزادسازی تجاری بر اثربخشی کانال‌های بین‌المللی تبادل”، تهران: پنجمین کنفرانس بین‌المللی و نهمین کنفرانس ملی مدیریت فناوری.
